ანოტაცია. კომპანიებისთვის საგადასახადო ოპტიმიზაცია ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი და აქტუალური საკითხია. საგადასახადო ოპტიმიზაცია წარმოადგენს კომპანიების საგადასახადო გადახდების შემცირების მიმართულებით გატარებულ ღონისძიებებს მოქმედი კანონმდებლობის ფარგლებში, რომელიც უკავშირდება კომპანიის საქმიანობისა და დაბეგვრის ოპტიმიზაციის ყველაზე ეფექტიანი სქემების შექმნას და შენარჩუნებას, სასაქონლო-ფულადი  ნაკადების გაზრდის მიზნით.

საკვანძოსიტყვები:საგადასახადო ოპტიმიზაცია. საგადასახადო კანონმდებლობა. საგადასახადოგანაკვეთები. საგადასახადოშეღავათები. სასაქონლო-ფულადი ნაკადები. 

შესავალი 

აქტუალობა. კომპანიებისთვის საგადასახადო ოპტიმიზაცია ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი და აქტუალური საკითხია. ვინაიდან, სწორედ აღნიშნული განაპირობებს, როგორც ხარჯების შემცირების შესაძლებლობას, ასევე კომპანიის საქმიანობის  უსაფრთხოებას. კომპანიის მენეჯმენტის ეფექტიანობის შეფასების მნიშვნელოვანი კრიტერიუმია მათი მიერ ოპერაციების ისე დაგეგმვა და განხორციელება, რომ მიღწეულ იქნას მაქსიმალური საგადასახადო ოპტიმიზაცია.

კომპანიის ხელმძღვანელების საქმიანობის ძირითადი მიზანი მოგების მიღებაა. რადგან აქციონერების ძირითადი მიზანი არის საკუთარი ინვესტიციიდან სარგებლის მიღება, რაც გამოიხატება კომპანიის მომგებიანი საქმიანობის შედეგად დივიდენდების განაწილებაში. როგორც წესი, კომპანიას ეკისრება საგადასახადო ვალდებულებები, ხოლო ამ ვალდებულებების მინიმიზაცია კომპანიის მენეჯმენტის საქმიანობის განუყოფელი ნაწილია.

საგადასახადო ოპტიმიზაცია წარმოადგენს კომპანიების საგადასახადო გადახდების შემცირების მიმართულებით გატარებულ ღონისძიებებს მოქმედი კანონმდებლობის ფარგლებში, რომელიც უკავშირდება კომპანიის საქმიანობისა და დაბეგვრის ოპტიმიზაციის ყველაზე ეფექტიანი სქემების შექმნას და შენარჩუნებას, სასაქონლო-ფულადი  ნაკადების გაზრდის მიზნით.

კვლევის მიზანი. კვლევის მიზანს წარმოადგენს კომპანიის საქმიანობისა და საგადასახადო ოპტიმიზაციისთვის შემუშავებული ღონისძიებების შესწალა და შეფასება სასაქონლო-ფულადი  ნაკადების გაზრდის მიზნით.

კვლევის მეთოდები. ნაშრომის შესრულებისას საკვლევი თემის პრაქტიკული მნიშვნელობიდან გამომდინარე, გამოყენებულ იქნა კვლევის სისტემური და ლოგიკური განზოგადების მეთოდები. ასევე გამოყენებულია ანალიზისა და სინთეზის მეთოდები. 

***

კომპანიებისთვის საგადასახადო ოპტიმიზაცია ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი და აქტუალური საკითხია. ვინაიდან, სწორედ აღნიშნული განაპირობებს, როგორც ხარჯების შემცირების შესაძლებლობას, ასევე კომპანიის საქმიანობის  უსაფრთხოებას. კომპანიის მენეჯმენტის ეფექტიანობის შეფასების მნიშვნელოვანი კრიტერიუმია მაქსიმალური საგადასახადო ოპტიმიზაცია.

საგადასახადო ოპტიმიზაციის მიზნით, საჭიროა კომპანიის ფინანსური სამსახურის მუშაობის ორგანიზაციული, ფუნქციონალური და სამართლებრივი უზრუნველყოფა. ამისთვის აუცილებელია სწორი საგადასახადო პოლიტიკის არჩევა, რომელიც შესაძლებლობას მისცემს კომპანიას მიიღოს მაქსიმალური მოგება რისკების მინიმიზაციის გზით. კომპანიის ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმის არჩევისას აუცილებელია გავითვალისწინოთ, რომ კანონმდებლობით სხვადასხვა საგადასახადო სტატუსის გათვალისწინებით საგადასახადო ვალდებულებები განსხვავებულია. როგორც წესი, ვალდებულებების მინიმიზაცია კომპანიის მენეჯმენტის საქმიანობის განუყოფელი ნაწილია. მიზანშეწონილად მიგვაჩნია საგადასახადო ოპტიმიზაცია, განხილულ იქნას შემდეგი მიმართულებით:

• შემუშავებული სტრატეგიული გეგმის მიხედვით, რომელშიც განსაზღვრული იქნება ფინანსური და ეკონომიკური საქმიანობის განხორციელების ყველაზე ეფექტური ფორმა და რომლის სწორად ორგანიზება, დადებითი შედეგის მომტანი იქნება დიდი ხნის განმავლობაში;
• გარკვეული საქმიანი ოპერაციების დაბეგვრის გაუმჯობესება. კომპანიის ხემძღვანელების მიერ დადებული ხელშეკრულებების პირობებისა და პროცედურების სხვადასხვა კომბინაციები, რომელი არის ერთჯერადი ეფექტის მქონე.

გარდა ამისა, კომპანიის საგადასახადო ოპტიმიზაცია იყოფა ორ სქემად, რომლის მიღება სურს კომპანიის ხემძღვანელს:

• გადასახადების შემცირება;
• გადასახადების გადავადება.

როგორც წესი, ოპტიმალური დაბეგვრა უფრო ეფექტური იქნება, თუ პრაქტიკულად, ეს მეთოდები შერწყმულია ერთმანეთთან.

საგადასახადო ოპტიმიზაციის პროცესი უნდა განხორციელდეს ინტეგრირებული წესით, რადგან ყურადღების გამახვილება მხოლოდ გარკვეული ოპერაციების ან გადასახადებისადმი გამოიწვევს ერთჯერად ეფექტს. უფრო მეტიც, ხშირად ხდება, რომ ერთი გადასახადის გადახდის შემცირებამ შეიძლება მნიშვნელოვნად გაზარდოს მეორე გადასახადის გადახდა.

ნებისმიერი საგადასახადო სისტემა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს კომპანიების საქმიანობაზე. კომპანიის ხელმძღვანელების საქმიანობის ძირითადი მიზანი მოგების მიღებაა. აღნიშნული განპირობებულია იმ გარემოებით, რომ აქციონერების ძირითადი მიზანი არის სარგებლის მიღება, რაც გამოიხატება კომპანიის მომგებიანი საქმიანობის შედეგად დივიდენდების განაწილებაში [ბარბაქაძე ხ, 2017: 78].

საქართველოს საგადასახადო კანონმდებლობის მიხედვით, მუდმივად მიმდინარეობს მუშაობა საგადასახადო პროცესის ოპტიმიზაციისათვის, კერძოდ, გადასახადით დაბეგვრის ობიექტის სწორად განსაზღვრის, საგადასახადო განაკვეთის შემცირებისა და საგადასახადო შეღავათების რაციონალურად გამოყენებით ზრდის მისაღწევად. საგადასახადო ოპტიმიზაცია წარმოადგენს კომპანიების საგადასახადო გადახდების შემცირების მიმართულებით გატარებულ ღონისძიებებს მოქმედი კანონმდებლობის ფარგლებში, რომელიც უკავშირდება კომპანიის საქმიანობისა და საგადასახადო ოპტიმიზაციის ყველაზე ეფექტიანი სქემების შექმნას და შენარჩუნებას, სასაქონლო-ფულადი  ნაკადების გაზრდის მიზნით. ამისათვის შედგენილია გადასახადების ოპტიმიზაციის სქემები, რომელთა ძირითადი კრიტერიუმებია:

• ეფექტურობა;
• იურიდიული მოთხოვნების დაცვა;
• საიმედოობა;
• გამოყენების უარყოფითი შედეგების აღმოფხვრა.

არსებული სქემები შეიძლება იყოს ერთნაირი ყველა კომპანიისთვის ან  მკაცრად ინდივიდუალური, კერძოდ:

• საგადასახადო შეღავათების გამოყენება;
• გადავადებული გადახდის სხვადასხვა მეთოდი;
• გადასახადების გადახდის გაუქმების სამართლებრივი გზები;
• საქმიანობის განხორციელება ოფშორულ ზონებში და ა.შ.

საგადასახადო ოპტიმიზაციის სქემა წარმოადგენს რამდენიმე ბიზნესს სუბიექტს შორის ურთიერთობას, რომელიც მიზნად ისახავს ბიუჯეტში გადასახადების შემცირებას მოქმედი კანონმდებლობის ფარგლებში. საგადასახადო ოპტიმიზაციისთვის შემუშავებული ღონისძიებების შეფასება უნდა განხორციელდეს იმ ძირითადი პრინციპების მიხედვით, რომელიც გააუმჯობესებს სასაქონლო-ფულადი ნაკადების მოძრაობას, კერძოდ:

დანახარჯების ადეკვატურობის პრინციპი.დასანერგი სქემის ღირებულება არ უნდა აღემატებოდეს შემცირებული გადასახადების თანხის ოდენობას. ოპტიმიზაციის სქემის შექმნის, მომსახურებისა და საგადასახადო დანახარჯების თანხის დასაშვები თანაფარდობა ინდივიდუალური ხასიათისაა. ასევე, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ სქემების შექმნისა და მომსახურების დანახარჯების გარდა, საჭიროა გარკვეულ ხარჯები კომპანიის ლიკვიდაციისთვის, რომელიც თავდაპირველ დაბანდებებს შეიძლება მნიშვნელოვნად აღმატებოდეს.

იურიდიული შესაბამისობის პრინციპი.ოპტიმიზაციისთვის შემუშავებული სქემა, როგორც წესი, ლეგიტიმური უნდა იყოს როგორც ადგილობრივ, ისე საერთაშორისო კანონმდებლობასთან მიმართებაში. იურიდიული შესაბამისობის პრინციპისარსი მდგომარეობს შემდეგში -  არ მოხდეს ოპტიმიზაციის ისეთი სქემების აგება, რომლებიც ნორმატიული აქტების სადაო მუხლებს ან ხარვეზებს ეფუძნება. იმ შემთხვევაში, როდესაც კანონმდებლობის ცალკეული ნორმატიული დებულებები სადავოა ან მათი გაგება შეიძლება როგორც გადასახადის გადამხდელის, ისე სახელმწიფოს სასარგებლოდ, მომავალში წარმოშობს სასამართლო გარჩევების ალბათობას. რაც შეეხება ნორმატიული აქტების ხარვეზებს, საკანონმდებლო ორგანომ ნებისმიერ დროს შეიძლება  აღმოფხვრას მეწარმეებს არ მოეწონოთ. ამ შემთხვევაში, მოცემულმა დაუგეგმავმა დანახარჯებმა, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს დანახარჯების ადეკვატურობის პრინციპის დარღვევა.

კონფიდენციალობის პრინციპი. განხორციელებული ტრანზაქციების ფაქტიური დანიშნულებისა და შედეგების შესახებ ინფორმაციასთან წვდომა მაქსიმალურად შეზღუდული უნდა იყოს.პრაქტიკაში ეს ნიშნავს, რომ, ცალკეულ შემსრულებლებსა და სტრუქტურულ ერთეულებს, რომლებიც ოპტიმიზაციის სქემაში მონაწილეობენ,  მთლიან სურათზე წარმოდგენა არ უნდა ჰქონდეთ, მათ მხოლოდ ლოკალური ხასიათის გარკვეული ინსტრუქციებით უნდა იხელმძღვანელონ.

ანგარიშვალდებულების პრინციპი. საგადასახადო ოპტიმიზაციის სქემის გამოყენების შედეგად სასურველი შედეგების მიღწევა დამოკიდებულია შემსრულებლისა და ყველა ეტაპის კარგად გააზრებულ კონტროლზე და მათზე ზემოქმედების რეალური ბერკეტების არსებობაზე.კონფიდენციალობის პრინციპის დაცვა თავის თავში „მალავს“ სქემაში მონაწილე ყველა რგოლზე სრული კონტროლის დაკარგვის შესაძლებლობას. მაგალითად, თუ საკუთარი საბრუნავი სახსრების შევსების მიზნით კომპანიის ფულადი სახსრები „ნდობით აღჭურვილი“ პირის საშუალებით შეაქვს, მას შეიძლება ერთხელაც თავისი ფულის დაბრუნება მოსთხოვონ. ასეთი სიტუაციის თავიდან აცილება შესაძლებელია, თუ წინასწარ გაფორმებული იქნება დოკუმენტები, რომლებიც მიღებული თანხის დაბრუნებას დაამტკიცებენ და ა.შ.

გადასახადების ოპტიმიზაციის უმეტესი სტრუქტურების ერთ-ერთ თავისებურებას წარმოადგენს პროცესის შიდა მონაწილეების უფლებებისა და ვალდებულებების არაფორმალური ურთიერთობები, რომლებიც გარე კონტრაგენტებთან შეთანხმების გამო წარმოიშობიან. ასეთ პირობებში უსაფრთხოების საკითხების გადაწყვეტა შეიძლება მოხდეს სახელშეკრულებო ურთიერთობების სინქრონიზაციის საფუძველზე, რომლებიც დე-ფაქტო წარმოიშობიან იმათთან მიმართებაში, რომლებიც დე-იურედ ფორმდება. მაგალითად, ოფიციალურ შეთანხმებაში შეიძლება მითითებული იყოს გარკვეული ფინანსური სანქციები, რომელთა გამოყენება მოხდება შესრულებული სამუშაოების აქტზე ხელის არმოწერის შემთხვევაში ან საქონლის მიღების შესახებ დოკუმენტების არქონის შემთხვევაში და ა.შ. იგივე შეიძლება იყოს გამოყენებული შრომითი ხელშეკრულებების დადების დროს, როდესაც გაფორმებულია სხვადასხვა ხელმოწერა გაუთქმელობის შესახებ და სხვა. ასევე მიზანშეწონილია ზოგიერთი ხელშეკრულებისა და სხვა იურიდიული დოკუმენტების ერთადერთ ეგზემპლარად გაფორმება.

ნეიტრალიტეტის პრინციპი. საგადასახადო ოპტიმიზაცია უნდა განხორციელდეს საკუთარი გადასახადების ხარჯზე და არა დამოუკიდებელი კონტრაგენტების გადარიცხვების გაზრდით, რომელსაცშეიძლება ურთიერთხელსაყრელი თანამშრომლობის პრინციპიც ეწოდოს. ზოგიერთი საგადასახადო გადახდა აგებულია ზიარი ჭურჭლის პრინციპის მიხედვით: სახელშეკრულებო ურთიერთობების ერთი მონაწილის გადახდების ზრდა იწვევს მეორე მონაწილის გადახდების შემცირებას და პირიქით - ერთი კონტრაგენტის საგადასახადო ბაზის შემცირება იწვევს მეორე კონტრაგენტის საგადასახადო ბაზის გაზრდას (დღგ, მოგების გადასახადი). ამიტომ ყურადღსაღებია დამოუკიდებელი მიმწოდებლების და მყიდველების ინტერესებიც.

ერთ-ერთი ვარიანტი: მყიდველი მიმწოდებლის საანგარიშსწორებო ანგარიშზე აკეთებს წინასწარ გადახდას თვის ბოლო დღეს, ხოლო მიმწოდებლის ბანკი მასთან შეთანხმებით ეძებს შესაძლებლობას, რომ თანხა ანგარიშზე იმავე დღეს არ ჩაირიცხოს (მაგალითად, ფულის ანგარიშზე ჩარიცხვას აფერხებს „გარკვევამდე“ და ა.შ.). ასეთ შემთხვევაში მიმწოდებელს „დღგ-ს შესახებ“ კანონის საფუძველზე უფლება აქვს მყიდველს უარი უთხრას საგადასახადო ინვოისის გაცემაზე და იღებს გადასახადის გადახდის ერთი თვით გადავადების უფლებას. ასევე ცნობილია შემთხვევები, როდესც მყიდველი თვის ბოლო დღეს მთელ თავის სახსრებს მიმწოდებლის ანგარიშზე ჩამოწერს, როგორც წინასწარ გადახდას, ხოლო იმ დოკუმანტების მიღების შემდეგ, რომლებიც ადასტურებენ უფლებას საკუთრი საგადასახადო ვალდებულებების შემცირებაზე, „შეცდომით“ გადარიცხული სახსრების დაბრუნებას ითხოვს. ასეთ მიზნებისთვის ზოგიერთი კომპანია სპეციალურად იღებს კრედიტს ბანკში. ყველა მსგავს სიტუაციაში საკუთარი საგადასახადო „პრობლემის“ გადაჭრა მესამე პირების ხარჯზე ხდება, რაც იწვევს, როგორც პარტნიორების მხრიდან ნდობის დაკარგვას, ისე სახელშეკრულებო ურთიერთობების გაწყვეტას, მეორე, კონტრაგენტის მიერ თავისი ვალდებულებების შესრულებაზე უარის თქმას და შემდგომ სასამართლო გარჩევებს. გადასახადების ოპტიმიზაციისას კომპანიის ხელმძღვანელს რაც უფრო კარგად ეცოდინება ბიზნეს-პარტნიორების დაბეგვრის თავისებურებები, მით უფრო მეტი შანსი იქნება, რომ საკუთარი პრობლემები ურთიერთხელსაყრელი პირობებით გადაჭრას.

დივერსიფიკაციის პრინციპი. საბიუჯეტო გადარიცხვების ოპტიმიზაცია, როგორც მატერიალური ფასეულობების მოძრაობასა და შენახვასთან დაკავშირებული ეკონომიკური საქმიანობის ერთ-ერთი სახე, შეიძლება სხვადასხვა არახელსაყრელი გარე და შიდა ფაქტორების გავლენის ქვეშ აღმოჩნდეს. ეს შეიძლება იყოს მუდმივი ცვლილებები კანონმდებლობაში, თავდაპირველ გეგმებში დაშვებული შეცდომები, და ფორს-მაჟორული გარემოებები. ამავე დროს, მხედველობაშია მისაღები ის ფაქტიც, რომ კანონმდებლობაში შეტანილი ცვლილებების გამო პესიმისტური სცენარით მოვლენების განვითრების შედეგები მნიშვნელოვნად განსხვავდება ნეგატიური ტრანზაქციების სიდიდიდან გამომდინარე.

ავტონომიურობის პრინციპი. საგადასახადო ოპტიმიზაციასთან დაკავშირებული ქმედებები რაც შეიძლება ნაკლებად უნდა იყოს დამოკიდებული გარე მონაწილეებზე. კონფიდენციალობისა და ანგარიშვალდებულების პრინციპები ბევრ რამეში ავტონომიურობის პრინციპის წარმოებულები არიან, მაგრამ მათ გააჩნიათ გამოყენების განსაკუთრებული სფერო, რადგან კონფედენციალობა და კონტროლს დაქვემდებარება არ არიან ავტონომიურობის ცნების სინონიმები, არამედ განიხილებიან, როგორც მისი ცალკეული კომპონენტები. პრაქტიკაში ავტონომიურობის პრინციპის უზრუნველყოფა საჭიროებს დამატებითი ხარჯების გაწევას, მაგრამ ამავე დროს უზრუნველყოფს არსებული სქემის უსაფრთხოების გაზრდას და არაკეთილსინდისიერი კონტრაგენტების მხრიდან დაუცველობის შემცირებას.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საგადასახადო ოპტიმიზაციისთვის ღონისძიებების შემუშავება, ეფექტიანი სქემების შექმნა და შეფასება უნდა განხორციელდეს ძირითადი პრინციპების მიხედვით, რომელიც ხელს შეუწყობს სასაქონლო-ფულადი ნაკადების გაუმჯობესებას.

დასკვნა. საგადასახადო ოპტიმიზაცია წარმოადგენს კომპანიების საგადასახადო გადახდების შემცირების მიმართულებით გატარებულ ღონისძიებებს მოქმედი კანონმდებლობის ფარგლებში, რომელიც შესაძლებლობას მისცემს კომპანიას მიიღოს მაქსიმალური მოგება. კვლევის შედეგები ხელს შეუწყობს კომპანიების საქმიანობის ეფექტიანობის ამაღლებას და სასაქონლო-ფულადი  ნაკადების გაზრდას, რომელიც ეკონომიკური შედეგების მომტანი იქნება ქვეყნის ეკონომიკისათვის.

ლიტერატურის მიმოხილვა. კომპანიის საგადასახადო ოპტიმიზაციის საკითხი აქტუალური თემაა, როგორც უცხოური, ასევე ეროვნული სამეცნიერო პუბლიკაციებისა თუ ნაშრომებისათვის. სტატიის დამუშავებისას გამოყენებული ავტორების მიერ განიხილება კომპანიის საქმიანობასა და საგადასახადო ოპტიმიზაციის პრობლემებთან დაკავშირებული თეორიული და პრაქტიკული შესაძლებლობები, ასევე, მისი თანმხლები დადებითი და უარყოფითი მხარეები. 

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ბარბაქაძე ხ., 2017, კომპანიის კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაციის შესახებ. ჟ.: „ეკონომისტი”, ტომი 13, №4, გვ. 77-83
2. ბარბაქაძე ხ., 2016, კორპორაციული დაფინანსების გადაწყვეტილების შესახებ, საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენცია: „გლობალიზაციის გამოწვევები ეკონომიკასა და ბიზნესში“ გვ., 76-79.
3. ჯეიმს ს. ვან ჰორნი; ჯონ მ. ვახოვიჩი, უმც. ფინანსური მენეჯმენტის საფუძვლები. გამომცემლობა „საქართველოს მაცნე“  2009;
4. Corporate Finance, Jonathan Berk, Peter DeMarzo, International 2nd ed., Pearson/Addison Wesley, 2011
5. Бочаров В.В., Леоньтев В.Е. Корпоративные финансы. Санкт-Петербург изд., Питер. 2004.